Gotycko-barokowa bazylika katedralna w Sandomierzu

Jednym z bardziej zdobnych kościołów w Polsce, a do tego posiadających wielowiekową tradycję, jest bazylika katedralna w Sandomierzu, położona na wzgórzu katedralnym, w pobliżu sandomierskiego zamku królewskiego. Szczególną uwagę warto w nim zwrócić na poddane w ostatnich latach gruntownej renowacji polichromie bizantyńskie. Malowidła te zostały ufundowane przez króla Władysława Jagiełłę, który zmierzając do Krakowa na swój ślub, odwiedził sandomierską kolegiatę. Polichromie datowane są na rok 1423.

Romańsko-gotyckie dzieje świątyni

Pierwsza wszak świątynia powstała w tym miejscu ok. 1120 roku, wzniesiona jako budowla romańska. Fundatorem jej był najprawdopodobniej król Bolesław Krzywousty. Kolegiata nie przetrwała najazdu mongolskiego z końca XIII wieku, kiedy to Tatarzy podczas licznych napadów na Małopolskę, zdobyli Sandomierz. Świątynia uległa całkowitemu zniszczeniu. W późniejszych latach wzniesiono budowlę wczesnogotycką, której relikty zachowały się w postaci malowideł ściennych w prezbiterium. Jednakże i ona została ograbiona i zrujnowana podczas najazdu Jana Muskaty. W 1360 roku nastąpiła odbudowa kościoła z fundacji króla Kazimierza Wielkiego. Świątynia ta została pobudowana jako królewska ekspiacja – żal i zmazanie winy – za zamordowanie, z polecenia Kazimierza Wielkiego, wikariusza krakowskiego Marcina Baryczki.

Plan architektoniczny bazyliki

Sandomierska świątynia została zrealizowana na planie bazyliki o szerokiej nawie głównej i dwóch węższych nawach bocznych. Nawę główną doświetlono poprzez smukłe okna naw bocznych, które poprzebijały ściany zewnętrzne między skarpami. W połowie XV wieku od strony południowej prezbiterium dobudowano kaplicę mansjonarzy z zakrystią, zaś od strony północnej rozbudowano zakrystię. Do roku 1656 układ przestrzenny i styl architektoniczny budowli nie ulegał istotnym zmianom. W owym czasie wycofujące się wojska szwedzkie, po klęsce poniesionej pod Sandomierzem, wysadziły w powietrze sandomierski zamek. Szalejący pożar przeniósł się na kolegiatę, zniszczył dach i znaczną część sklepienia prezbiterium. Odbudowano wtedy świątynię, zmieniając dach na dwuspadowy. W następnych latach przebudowano fasadę zachodnią, dobudowano kruchtę z kolumnowym barokowym portalem i wzniesiono pilastrowy szczyt z niskimi wieżyczkami.

Barokowo-gotycki wystrój wnętrz

W XVIII wieku nadano wnętrzu świątyni nowy późnobarokowy wystrój. Ufundowano marmurowe posadzki, boczne ołtarze oraz bogato zdobiony, wykonany z czarnego marmuru, ołtarz główny. W 1828 roku otynkowano fasadę kościoła. Znaczące i pozytywnie wpływające na wygląd świątyni były prace podjęte w latach 1886-1889. Zdjęto wówczas zewnętrzny tynk, odsłaniając mur ceglany oraz ozdobiono fasadę świątyni motywami neogotyckimi. Powrócono w ten sposób do wyjątkowego, średniowiecznego klimatu budowli, która w tej postaci zachowała się do współczesności.

Zdjęcia prezentowane w poniższej galerii zostały wykonane przez Dawida Rychtę.