Romańska kolegiata w Opatowie

Kolegiata pod wezwaniem św. Marcina w Opatowie to niezwykle piękny i cenny zabytek sztuki romańskiej. Powstanie świątyni datowane jest przypuszczalnie na drugą ćwierć XII wieku. Nie zachowały się żadne dokumenty odnośnie fundacji i budowy kolegiaty.

Założenia architektoniczne świątyni

Kościół jest trójnawową bazyliką z transeptem, wzniesioną z ciosów piaskowca krzemienistego. Nawa główna zwieńczona jest późnogotyckim sklepieniem sieciowym. W nawach bocznych dostrzegalne są miejsca po dawnych romańskich otworach okiennych.

Fasadę budowli stanowi ściana zachodnia zwieńczona dwiema bocznymi wieżami z romańskim portalem pośrodku. Nad portalem romańskim w późniejszych czasach dobudowano portal gotycki. Na uwagę zwraca tu także płaskorzeźba o motywie zoomorficznym. W północnej kruchcie znajduje się kolejny romański portal, ozdobiony motywami roślinnymi. Od strony południowej zachowała się gotycka polichromia z XV wieku. Przedstawia ona tematykę ukrzyżowania Jezusa Chrystusa. Na ścianie wschodniej kolegiaty znajdują się charakterystyczne dla budowli romańskich absydy. Począwszy od wieku XIII po XVIII do romańskiej budowli dobudowano stopniowo zakrystię, kapitularz, skarbiec oraz kostnicę.

Wystrój wnętrz

Obecny wystrój kościoła pochodzi głównie z okresu baroku, chociaż zachowało się tu kilka cennych zabytków z poprzednich epok. Przy wejściu do nawy głównej znajduje się romańska kropielnica w kształcie kielicha. Wśród zabytków gotyckich, najważniejszy jest krucyfiks pochodzący z XV wieku. Epokę renesansu reprezentują tu drewniany strop pod chórem, zdobiony kasetonami oraz polichromiami. Największym arcydziełem jest renesansowy nagrobek rodziny Szydłowieckich. Wykonana w brązie płaskorzeźba, tzw. „Lament opatowski”, zamieszczona w mauzoleum przedstawia kilkadziesiąt postaci opłakujących śmierć kanclerza Krzysztofa Szydłowieckiego, właściciela Opatowa. Wśród tych osób renesansowi artyści umieścili króla Zygmunta Starego oraz licznych dostojników państwowych. Z tego okresu zachował się także obraz w ołtarzu bocznym „Matka Boska z Dzieciątkiem”, namalowany przez włoskiego artystę, Timoteo Vitiego.

Barokowy wystój kościoła reprezentują wspaniałe polichromie z XVIII wieku przedstawiające tematykę batalistyczno-historyczną. Prawą stronę prezbiterium ozdabia obraz „Bitwa na Psim Polu” ukazujący triumf Bolesława Krzywoustego nad cesarzem Niemiec Henrykiem V. Po lewej stronie upamiętniono zwycięstwo pod Grunwaldem króla Władysława Jagiełły nad Zakonem Krzyżackim. W północnej części oddano zaś hołd królowi Janowi III Sobieskiemu za zwycięstwo odniesione nad Turcją pod Wiedniem. Polichromie barokowe przedstawiają także sceny z życia patrona kościoła św. Marcina, oraz obrazy alegoryczne i o ornamentyce roślinnej. Kolegiata posiada barokowe wyposażenie: ołtarz główny, ławy w nawie głównej, stalle w prezbiterium.

Brama Warszawska

Kolegiata pw. św. Marcina położona jest w obrębie historycznych granic miasta, które wyznaczały kamienne mury miejskie. Do dzisiejszych czasów spośród czterech bram strzegących grodu, po jego odbudowie w początku XVI wieku, zachowała się jedynie brama zwana „warszawską”. Mieści się ona przy skrzyżowaniu ulic Jana Kilińskiego (droga krajowa nr 74) i Tadeusza Kościuszki (krajowa 9-ka), dla której ruch samochodowy kończy się właśnie tuż przed Bramą Warszawską. By dotrzeć stąd do kolegiaty wystarczy kilka kroków ulicą Kościuszki. Wejście do pomieszczeń wieży bramnej (mieszczących punk informacji turystycznej PTTK) wiedzie po schodkach prowadzących na wzgórze, na którym wznosi się kolegiata.

Obecnie Brama Warszawska to dwukondygnacyjna wieża bramna. Masywne, kamienne mury z przyporami wieńczy stylizowana na renesansową nadbudówka. Jej otynkowana i pomalowana na biało powierzchnia kontrastuje z dolną kondygnacją budowli. Zwieńczona jest prostymi sterczynami, imitującymi blanki.

Ciekawostkę stanowi fakt, iż znajdująca się nad bramą nadbudówka, wzorowana na renesansowej attyce Bramy Opatowskiej w Sandomierzu, została zaprojektowana i dobudowana w latach 80-tych XX wieku, staraniami i wg projektu ówczesnego wiceministra kultury, prof. Wiktora Zina.

Zdjęcia prezentowane w poniższej galerii zostały wykonane przez Dawida Rychtę.